Muhasebenin Temel Kavramları ve İlkeleri muhasebenin tam anlamıyla doğru, muhteviyatına uygun, kanunlarla ilişki şekilde yürütülmesi için oluşturulmuş ilkeler bütünüdür.
Muhasebenin Temel Kavramları Kısaca Nedir ?
Muhasebe, ticari faaliyette bulunan bir işletmenin tüm finansal faaliyetlerini belgelemek sınıflamak kaydetmek, özetlemek ya da raporlamak için üzere sorumlu olunan kişilere ya da kurumlara sunduğu sistemli bilgilerin tamamıdır. Muhasebede işlerin doğru yürütülmesi için bazı kavramlar ve ilkeler bulunmaktadır. Bunlar;
| Sosyal Sorumluluk |
| Önemlilik |
| İhtiyatlılık |
| Dönemsellik |
| Kişilik |
| Tutarlılık |
| Parayla Ölçülme |
| Maliyet Esası |
| İşletmenin Sürekliliği |
| Özün Önceliği |
| Tarafsızlık |
| Belgelendirme |
Muhasebenin temel kavramları arasında yer almaktadır. Bu kavramlar aşağı da ayrıntılı olarak açıklanmaktadır.
Sosyal Sorumluluk Kavramı
Muhasebenin temel kavramları içerisinde yer alan sosyal sorumluluk kavramı, muhasebenin işlevini yerine getirmek için gerekli olan sorumluluğunu belirtmektedir. Muhasebenin temel kavramı olan bu kavramda muhasebenin kapsamı, anlamı, yeri ve amacı gösterilmektedir. Muhasebenin organizasyonunda, muhasebe uygulamalarının doğru bir şekilde tamamlanması, mali tabloların düzenlenmesi ve sunulmasında bir kişinin çıkarı değil de tüm toplumun çıkarları göz önünde bulundurularak bilgi üretiminin tamamen gerçeğe uygun ve dürüst yapılması gerektiğini savunur.
Muhasebenin sunmuş olduğu bilgiler tüm işletmeler için oldukça önemlidir. Bu nedenle bilgi sunan muhasebeci sosyal sorumluluk bilinci ile hareket etmelidir. Bu sayede hem gerçekçi hem de tarafsız bilgiler elde edebilir.
Önemlilik Kavramı
Önemlilik kavramı bir hesap kalemi ya da mali bir olayın nispi ağırlık ve değerlerinin mali tablolara dayandırılarak yapılacak değerlemeleri ve alınacak kararları etkileyebilecek düzeyde olmasını ifade etmektedir. Bu kavrama göre önemli hesap kalemleri ve finansal olaylar mali tabloda zorunlu olarak yer almalıdır.
Önemlilik kavramı muhasebe işlemleri esnasında ortaya çıkan gereksiz işlemlerin dikkate alınmaması gerektiğini söyler. Önemli ya da önemsiz olması kısmına muhasebe yönetimle birlikte karar vermektedir. Önemlilik kavramı ayrıca her gün gerçekleşen bazı işlemlerin dönem sonunda bir kere de kayıt altına alınmasını da ön görür. Önemlilik kavramına göre işletme de yer alan işçilere ait her gün oluşturulan tahakkuk yerine dönem sonu yalnızca bir kere muhasebeleştirilmesi yeterli görülür.
İhtiyatlılık Kavramı
İhtiyatlılık kavramı muhasebe olaylarında temkinli davranılması ve işletmenin karşılayabileceği riskleri göz önünde bulundurmasını ifade eder. İhtiyatlılık kavramının sonucu olarak işletmeler zararları için bir karşılık ayırırlar. Karlar için de gerçekleşmesi gereken döneme kadar herhangi bir işlem yapmazlar.
Muhasebenin Temel Kavramları arasında belki de en önemli olan kavram İhtiyatlılık kavramıdır. Örneğin ihtiyatlılık kavramına göre ileri ki bir tarihte bedeli tahsil edilmek üzere bir mal ya da hizmet satılırsa anında gelir olarak kayıt altına alınmamalıdır, tahsilat işlemi gerçekleştirildikten sonra kayıt altına alınmalıdır.
Dönemsellik Kavramı
Dönemsellik kavramı işletmenin sürekliliği kavramı uyarınca sınırsız kabul edilen ömrünün belirli dönemlere bölünmesi ve her dönemin faaliyet sonuçlarının diğer dönemlerden bağımsız olarak saptanmasıdır. Yani işletmelerin sınırsız olan ömürlerinin belirli sürelere bölünerek bağımsız şekilde ele alınması dönemsellik kavramı olarak ifade edilmektedir.
Dönemsellik kavramının gereği gelir ve giderlerin tahakkuk esasına göre muhasebeleştirilmesi, hasılat gelir ve karların aynı döneme ait maliyet gider ve zararlarla karşılaştırılmasıdır. Dönemsellik kavramının işletmeler açısından geçerliliği bulunmadığı durumlarda mali tabloda açıklanması gereklidir. Dönemsellik kavramı dönem kar ve zararının doğru saptanabilmesi için gelir ve giderlerle ilgili her dönemin gelirinin o dönemin gideri ile karşılaştırılması gerektiğini de ifade etmektedir.
Kişilik Kavramı
Muhasebenin temel kavramlarından bir diğeri olan kişilik kavramı işletmenin sahibinden, yöneticilerden, personellerden kısacası işletme ile uzaktan veya yakından alakası bulunan tüm çalışanların ayrı bir kişiliğe sahip bulunduğunu ve o işletmenin muhasebe işlemlerini yalnızca bu kişilik adına yürütmesi gerektiğini ifade eden bir kavramdır. Hukuki anlamda gerçek ve tüzel olmak üzere iki tür kurum ve kuruluş şekli bulunmaktadır. İnsanlar gerçek kişilerken insanları bir amaç için aynı yere toplayan kurum ya da kuruluşlar ise tüzel kişiliktir. Her işletme yasal statüsü ne olursa olsun ayrı bir kişilik olarak muhasebe işlemlerini gerçekleştirmesi gerekir. Buna muhasebe kişiliği denilir.
Kişilik kavramına örnek olarak bir iş adamı çocuğunun özel okul taksitlerinin işletmenin kasasından ödetebilir. Ödenen bu tutar muhasebe standartları temelinde bulunan kişilik kavramı uyarınca işletmenin gider kalemleri arasında yerini alabilir. Dolayısıyla kişinin özel hesabına kaydedilmektedir. Ya da işletmesini ilgilendirmeyen bir gayrimenkulün kirasını işletme kasasından ödeyebilir. Bu durumda ödenen bedel, kişilik kavramına göre işletme giderleri arasına yazılamaz.
Tutarlılık Kavramı
Tutarlılık kavramı muhasebe uygulamaları için tercih edilen muhasebe politika ve standartlarının süregelen ve izleyen dönemlerde aynı çizgi üzerinde devamının uygulanması gerekliliğini açıklayan kavramdır. Amacı ise işletmenin mali durumunun, faaliyet sonuçlarının ve bunlara ilişkin yorumlarının karşılaştırılabilir olmasıdır.
Benzer olay ya da işlemler ile birlikte kayıt düzenleme ile değerleme ölçülerinin değişmez bir bütün olduğunu, mali tablolardan içeriği bakımından tek düzen olmasını ihtiyaç görmektedir. Tutarlılık kavramına göre bir işletme de Amortismanlar, sabit tutarlı Amortisman yöntemiyle hesaplanırken diğerinde ise azalan bakiyeler yöntemine göre bir hesaplama yapılıyorsa iki işletmenin karlılığı anlamlı olarak kıyaslanamaz. Anlamlı bir kıyaslama yapabilmek için her iki yöntem arasındaki farkın ayrıca değerlendirilmesi gerekir.
Özün Önceliği Kavramı
Muhasebenin temel kavramları arasında yer alan özün önceliği kavramı işlemlerin muhasebe esaslarına yansıtılmasında ve onlara ilişkin değerlendirmelerin meydana gelmesi biçimlerinden çok özlerinin esas alınmasını ifade eder. Genel olarak işletmelerde biçimler ve özler paraleldir. Fakat bazı noktalarda farklılıklarda oluşabilir. Bu durumda ise özün önceliği kavramına göre öz ön plandadır.
Parayla Ölçülme Kavramı
Parayla Ölçülme Kavramı parayla ölçülebilen iktisadi olay ya da işlemlerin muhasebeye ortak bir ölçü olarak para birimiyle yansıtılmasını ifade eder. Muhasebe işlemleri ulusal para birimine göre yapılmaktadır.
Maliyet Esası Kavramı
İşletmelerin faaliyet konusuna giren mal ya da hizmetlerin elde edilmesi için katladığı her türlü faktör para olarak ifade edilir. Buradaki toplam değer ise maliyet olarak ifade edilir. İşletmenin edindiği tüm varlık ve hizmetler muhasebeleştirilirken maliyetleri esas alınır. Buna da maliyet esası kavramı denilir.
Maliyet esası kavramı para mevcudu, alacaklar ve maliyetinin belirlenmesi mümkün olan ya da olmayan diğer kalemler hariç, işletme tarafından edinilen varlıkların muhasebeleştirilmesinde bunların elde edilme faaliyetlerinin esas alınması gerektiğini öne süren kavramdır. Maliyet esası kavramına göre piyasa şartlarındaki değişimle malın değer değişebilir. Para değerindeki değişmeler eğer ki maliyeti anlamsız hale getiriyorsa maliyet yeniden hesaplanır.
İşletmenin Sürekliliği Kavramı
Muhasebenin temel kavramları arasında yer alan işletmenin sürekliliği kavramı, işletmenin faaliyetlerinin bir süreye bağlı olmadan sürdürülmesini ifade etmektedir. Yani işletmenin faaliyet süresi işletme sahibinin yaşam süresine bağlı bir durum değildir. İşletmenin sürekliliği kavramı maliyet esasının temelini oluşturmaktadır. Bu kavram işletmeler açısından geçerli sayılmadığı durumda ise mali tablolarda dipnot olarak açıklanır.
Hiçbir işletme kapatılma düşüncesi ile kurulmamaktadır. Eğer ki sözleşme de aksi bir madde yer almıyorsa işletmenin sonsuz bir süre için kurulduğu ve işletme süresinin belirli bir süre için geçerli olmadığı bilinir.
Tarafsızlık Kavramı
Tarafsızlık kavramı ve belgelendirme kavramı muhasebe kayıtlarının gerçek durumu yansıtan ve usulüne uygun şekilde düzenlenmiş olan belgelere dayanması ve kayıtların esas alınarak yöntemlerin seçilmesinde tarafsız ve ön yargısız şekilde davranılması gerektiğini ifade eder. Tarafsızlık kavramı ve belgelendirme kavramına göre belgeler gerçeği yansıtmalıdır. Bunun yanı sıra tarafsızlık kavramına göre belgeler tarafsız olmalıdır. Kişilerin beyanına göre değil, fatura çek, senet gibi belgelerle işlemler yapılmalıdır.
Tam Açıklama Kavramı
Muhasebenin temel kavramları içerisinde yer alan tam açıklama kavramı mali tabloların bu tablolardan yararlanacak olan kişi ya da kurumların gerçekçi şekilde karar vermelerine yardımcı olacak şekilde yeterli, açık ve net olmasını ifade eder. Bu kavramın bir gereği ise mali tabloların tam olarak açıklanmasının yanı sıra mali tablo da yer almayan ancak alınacak kararları etkileyebilecek olaylara da yer verilmelidir. Yani aslında tam açıklama kavramı muhasebenin temel kavramları arasında bilgi vermek olarak da bilinir. Örneğin borç tutarı yazılırken biçimi, vadesi gibi bilgiler ayrı ayrı belirtilmelidir.
